Από τον Διόνυσο στα....Συμογιορτα !

Το κρασί ήταν τροφή για τον φτωχό και απόλαυση για τον πλούσιο..Με το κρασί υποδεχόταν το νεογέννητο με το κρασί αποχαιρετούσαν τον εκλιπόντα…μάλιστα επιτρεπόταν ακόμη και στους δούλους.

Από την Αρχαιότητα ήταν ξακουστό το γλυκό θρακικό κρασί. Αργότερα, η κληματαριά, από την οποία παράγονταν, μεταφέρθηκε στην Ιταλία και στη Συρακούσα. Ο Διόνυσος, κατά τη μυθολογία, εισήγαγε την άμπελο στη Θράκη, δίδαξε στους ανθρώπους την καλλιέργεια της και τους δώρισε τον οίνο.

Η λατρεία του θεού της βλάστησης, του κρασιού και της γονιμότητας ξεκίνησε από τη Θράκη και γρήγορα απέκτησε πανελλήνιο χαρακτήρα. Γιος του Δία και της Σεμέλης, ο Διόνυσος θεωρείται πολύ λαϊκός θεός, ο οποίος λατρευόταν στην περιοχή της Θράκης, μαζί με την Άρτεμη και τον Άρη ήδη από τους χρόνους των Πελασγών, πολύ πριν από την ομηρική εποχή.

Για τους αρχαίους Θράκες ο τρύγος ήταν γιορτή που συμπεριελάμβανε πολλές τελετές αφιερωμένες στον Διόνυσο (Ζαγρέα). Πρόκειται για ένα από τα πλέον εκμεταλλευόμενα θέματα στην αρχαία τέχνη. Εικόνες σχετικές με τον τρύγο και την παραγωγή κρασιού βλέπουμε σε κεραμικά σκεύη, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά σε κατοικίες και δημόσια κτίρια, ακόμη και σε τάφους.

Η λατρεία του Διονύσου είναι ταυτισμένη με την έκσταση, μέσα από την οποία ο άνθρωπος ξεπερνούσε τον εαυτό του για να καταληφθεί και να πληρωθεί από το θεό του, κατάσταση που ονομάζεται ενθουσιασμός.

Στη χριστιανική θρησκεία ο Θεός παρουσιάζεται ως αμπελουργός, και η Εκκλησία ως άμπελος. Οι χριστιανοί στη Θεία Κοινωνία χρησιμοποιούν το κρασί ως αίμα του Θεού. Μάλιστα η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει καθιερώσει και προστάτη των αμπελιών και των αμπελουργών. Ο Άγιος Τρύφωνας γεννημένος στην προποντιδα , στο μέρος όπου οι Θράκες είχαν τα μεγαλύτερα κτήματα αμπελιών, ενσωματώθηκε στις πανάρχαιες αντιλήψεις για τη βλάστηση και τη γονιμότητα. Η εγκατάσταση το 1924 των Ελλήνων της Ανατολικής Ρωμυλίας, της ανατολικής Θράκης και του Πόντου είχε ως συνέπεια την ένταση της λατρείας του και την τήρηση σχετικών εθίμων σε ετήσια βάση.

 Ο Φεβρουάριος ξεκινάει με τα "Συμόγιορτα", δηλαδή τρεις γιορτές που η μία διαδέχεται την άλλη, του Αγίου Τρύφωνα, της Υπαπαντής και του Αγίου Συμεών. Λέγεται, μάλιστα, πως "`Αι-Τρύφωνας  τριβ',  Υπαπαντή πλαθ' κι ο Συμεών σημνειών'".

Κάποια χρόνια πριν, κάθε οικογένεια στην ύπαιθρο, έφτιαχνε το μοσχοβολιστό κρασάκι της, που θα τη συντρόφευε στις κρύες νύχτες του χειμώνα και στα γλέντια του καλοκαιριού, από τ' αμπέλια του κήπου ή του χωραφιού της.

Ο 'Αγιος Τρύφων, γιορτάζεται την 1η Φεβρουαρίου και θεωρείται από το λαό μας ως φύλακας των αμπελιών και προστάτης των αγρών, της βλάστησης και της καλλιέργειας, οπότε οι αγρότες τον τιμούσαν ιδιαιτέρως.

Πέρα από την εξουσία που του προσδίδεται κατά των τρωκτικών που μαστίζουν στους αγρούς, είναι ο άγιος που παριστάνεται στις εικόνες με το κλαδευτήρι στο χέρι και τον γιορτάζουμε την εποχή που ξεκινάνε τα κλαδέματα, τα τόσο σημαντικά για τη μετέπειτα ανάπτυξη του αμπελιού και την ποιότητα του κρασιού που θα μας προσφέρουν τα τσαμπιά του.

Αγρότες, κηπουροί κι ειδικά αμπελουργοί, κάνανε στην εκκλησία αρτοκλασία με κόλλυβα. Σε περιοχές της Ανατολικής Θράκης (Σκόπελος, Πέτρα), πηγαίνανε και λίγα δράμια στάρι στην εκκλησιά, να τα ευλογήσει ο παπάς και γυρίζοντας στο σπίτι να τα ρίξουν μέσα σε άλλο σπόρο. Και, φυσικά, σε όλη τη Θράκη, ο Αγιασμός της 1ης Φεβρουαρίου, ραντίζεται από τους αμπελουργούς στα κλήματά τους, για να είναι ευλογημένη και πλούσια η παραγωγή.

Κατά την παράδοση την ημέρα αυτή,  οι αμπελουργοί πρέπει να τιμούν τη μνήμη του Αγίου και να μην κλαδεύουν το αμπέλι τους, , για να μην κόψει το σκουλήκι τις ρίζες των κηπευτικών που θα φύτευαν την άνοιξη στα χωράφια.  

Κάποιος δε που δεν ακολούθησε την παράδοση τραυματίστηκε με το κλαδευτήρι του. Του επεισοδίου αυτού, γίνεται αναπαράσταση στα Δίκαια Έβρου (χωριό του Β.Έβρου) ανήμερα της εορτής του Αγίου Τρύφωνα όπου υπάρχει εκκλησάκι στη χάρη του. 'Ενας χωρικός ντυμένος με την παλιά στολή του προβαίνει σε κλάδεμα του αμπελιού του και τραυματίζεται επειδή παραβαίνει την εντολή.

Ακολουθεί θεραπεία με την επίκληση του Αγίου, ράντισμα των αμπελιών με τον αγιασμό και διασκέδαση με τοπικό κρασί και πολλά εδέσματα. Το απόγευμα γίνεται χορός στην πλατεία των Δικαίων και κοπή ειδικής πίττας και διανομή των κομματιών. Σε όποιον θα τύχει παράς (κέρμα, χρήματα), θα είναι το επόμενο έτος “Τρύφωνας”, ο πρωταγωνιστής δηλαδή του εθίμου. Το έθιμο αυτό γίνεται για να εξασφαλιστεί η προστασία του Αγίου και η εξασφάλιση της παραγωγής.

Τα λόγια που ακούγονται κατά την αναπαράσταση του εθίμου από τον «χωρικό»

Τρύφωνα πολύκαρπε,

έλα δω στ'αμπέλι μου

και στο χωραφάκι μου

να φάμε και να πιούμε

Διοργάνωναν ακόμη και αγώνες πάλης με έπαθλο ένα αρνί έθιμο γνωστό από τις χαμένες πατρίδες όπου οι πεχλιβάνηδες (παλαιστές) αλειφόταν με λάδι φορώντας ένα δερμάτινο παντελόνι και προσπαθούσαν να ρίξουν τον αντίπαλο κάτω (κάποια στιγμή θα σας πω πιο αναλυτικά).

Σε πολλές περιοχές, κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα όπου και τα μετέφεραν Θρακιώτες πρόσφυγες, έκαναν προς τιμήν του και τα γνωστά "κουρμπάνια" (το ζώο που θυσιάζεται, μαγειρεύεται και μοιράζεται στους πιστούς ευλογημένο), έθιμο που αναβιώνει με παραλλαγές, ακόμη και σήμερα (το είδαμε και σε προηγούμενο ποστ).

Και λίγα λόγια για τον Βίο του Αγίου των αμπελιών και των αγρών, ενός Αγίου φτωχού και ταπεινού, που πέθανε από φρικτά βασανιστήρια σε νεαρή και τρυφερή ηλικία...

Ο Μεγαλομάρτυρας του Χριστού Τρύφων είχε πατρίδα του τη Λάμψακο της Φρυγίας, πόλη της Μικράς Ασίας στα παράλια του Ελλησπόντου. Οι γονείς του, πτωχοί ευσεβείς, τον ανάθρεψαν σύμφωνα με τη Θεία Διδασκαλία, γι’ αυτό κι απ’ την παιδική του ηλικία είχε αξιωθεί ποικίλων Θείων ενεργειών. ο Άγιος θεράπευε όχι μόνο κάθε ασθένεια, αλλά και εξάγνιζε τις μολυσμένες από τα δαιμόνια ψυχές. Απ’ τη χάρη του Αγίου ευνοήθηκε κι ο Αυτοκράτορας Γορδιανός (244 μ.Χ.) ο οποίος είχε μια κόρη που ξαφνικά αρρώστησε (δαιμονίστηκε). Κανείς δεν μπορούσε να τη θεραπεύσει. Σε μια κρίση το δαιμόνιο είπε: «κανείς δεν μπορεί να με βγάλει απ’ το σπίτι μου παρά μόνο ο Τρύφων». Ξεχύθηκαν οι άνθρωποι να βρουν τον Άγιο.

Τον βρήκαν να βόσκει τις χήνες του. Με την παρουσία του η κόρη θεραπεύτηκε κι ο Γορδιανός θέλησε να τον τιμήσει με αξιώματα και δώρα. Ο Άγιος ωστόσο τα αρνήθηκε ευγενικά και έφυγε. Μετά όμως ο Γορδιανός έγινε σκληρός Δέκιος με αναίσχυντη ψυχή που ευφραινόταν με τις σφαγές και τα μαρτύρια των Χριστιανών. Θερμός λάτρης των ειδώλων, κινήθηκε με φοβερή λύσσα κατά των Χριστιανών. Έτσι, ο Έπαρχός του Ακυλίνος συλλαμβάνει τον Άγιο και τον προτρέπει να θυσιαστεί στα είδωλα. Ο Άγιος αρνείται, ομολογεί την Πίστη του στον μόνο αληθινό Θεό, και μένει πιστός στα τρομερά βασανιστήρια, μέχρι που αποκεφαλίστηκε – το 249 μ.Χ.

Τα Αγίου Τρύφωνος ακολουθεί η Υπαπαντη. Υπαπαντή σημαίνει προϋπάντηση. Στις 2 Φεβρουαρίου, γιορτάζουμε τη μέρα που ο Χριστός, προϋπαντήθηκε στο Ναό του Σολομώντα, από τον ιερέα Συμεών, καθώς σύμφωνα με το Μωσαϊκό νόμο, κάθε πρωτότοκο αρσενικό παιδί έπρεπε να αφιερώνεται στο Θεό και σαράντα μέρες μετά τη γέννησή του να προσφέρεται ως θυσία ένα ζεύγος τρυγόνων ή δύο νεοσσοί περιστεριών.

Τέτοια μέρα, ο λαός μας συνήθιζε να κάνει προβλέψεις σε σχέση με τον καιρό. Γενικότερα λεγόταν πως ότι καιρό κάνει της Υπαπαντής, τέτοιος καιρός θα βαστάξει και για σαράντα μέρες, αν και σε περιοχές πίστευαν πως αν ο καιρός είναι καλός αυτή τη μέρα, ο χειμώνας θα κρατήσει πολύ ακόμη.

Σε περιοχές της Μακεδονίας, μάλιστα, την παραμονή των Χριστουγέννων βάζαν στο τζάκι μια άσπρη πέτρα για να περάσει η οικογένεια "άσπρη χρονιά". Τούτη την πέτρα, την αφήναν εκεί μέχρι της Υπαπαντής, οπότε και τη μετέφεραν στα χωράφια για να αποτρέψει τη χαλαζόπτωση! Αυτή η μέρα, λοιπόν, ήταν σημαδιακή για τον καιρό που θα ακολουθούσε άρα και για τη σοδειά των αγροτών:

Καλοκαιριά της Παπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας.

Παπαντούλα χιονισμένη και τ'αμπάρια γιομισμένα.

Παπαντή καλοβρεμένη, η κοφίνα γεμισμένη.

Τα συμόγιορτα ολοκληρώνονται με τον Άγιο Συμεών!

Ο `Αγιος Συμεών είναι ο προστάτης των εμβρύων και των εγκύων. Τιμόταν ιδιαίτερα από τις εγκύους, καθώς σύμφωνα με τη λαϊκή πρόληψη που πηγάζει από την παρετυμολογία του ονόματός του, "Ο `Αγιος Συμιός, σημειώνει".

 Έτσι αυτή  τη μέρα, ήταν απαγορευμένη η οποιαδήποτε εργασία για τις εγκυμονούσες, για να μη βγει σημαδεμένο το παιδί., απόφευγαν τη χρήση μαχαιριών, ψαλιδιών και άλλων κοπτικών εργαλείων που είναι συνδεδεμένα με τα σημάδια που προκαλούν καθώς και το λίμπισμα!

κατι τετοιο φανταστητε

Αν δε η έγκυος «έκλεβε» κάτι από λίμπισμα και ακουμπούσε στο σώμα της, το μωρό θα έβγαινε με το ανάλογο σημάδι στο μέρος που έπιασε.. Γι’ αυτό φροντίζουμε να πιάνουμε την πατούσα ώστε το σημάδι να μην φαίνεται..αν το αντιληφτεί κάποιος δεν πρέπει να μιλήσει για να μην τρομάξει η έγκυος και πιάσει το πρόσωπο της! και αν αυτό σας φαίνεται απλά μια δεισιδαιμονία..γνωρίζω δυο περιπτώσεις που το σημάδι εμφανίστηκε...μια ελιά και ένα τριανταφυλλάκι… το είχα δε τόσο άγχος που όταν ήμουν έγκυος την μέρα αυτή κυριολεκτικά δεν έκανα απολύτως τίποτα καλού κακού!

Τα φιλιά μουυυυυ